پیشگیری از سرطان یعنی انجام کارهایی که احتمال مبتلا شدن به سرطان را کاهش می دهد . با پیشگیری از سرطان تعداد موارد جدید سرطان در گروه یا در جمعیت کاهش خواهد یافت . این امید وجود دارد که از این طریق تعداد مرگ ومیر ناشی از سرطان کمتر شود.
برای پیشگیری از موارد جدید سرطان، دانشمندان عوامل خطر و عوامل محافظت کننده را بررسی می‌کنند. هر چیزی که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش دهد عامل خطر بروز سرطان؛ و هر چیزی که احتمال ابتلا به سرطان را کاهش دهد عامل محافظت کننده در برابر سرطان نامیده می شود.
اهمیت پیشگیری از سرطان
از برخی عوامل خطرزای بیماری سرطان می‌توان اجتناب کرد اما بسیاری از آنها اجتناب ناپذیرمی باشند . به عنوان مثال، سیگار و بعضی ژن‌های ارثی، هر دو از عوامل خطرزای سرطان هستند ولی فقط می‌توان سیگار کشیدن را کنار گذاشت.
ورزش مداوم و داشتن یک رژیم غذایی سالم هم از جمله عوامل محافظت کننده از برخی سرطان‌ها هستند. اجتناب از عوامل خطرزا و افزایش عوامل محافظت کننده ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد اما سبب مصونیت صددرصدی شما در برابر ابتلا به سرطان نخواهد شد.
اطلاعات کلی درباره سرطان پوست
در بیماری سرطان پوست، سلول‌های سرطانی بدخیم در بافت پوست ایجاد میشوند. سرطان پوست شایع ترین نوع سرطان در ایالات متحده آمریکا است.پوست بزرگترین عضو بدن شماست و از بدنتان در برابر گرما، نور خورشید، جراحات و عفونت محافظت میکند. پوست شما همچنین به کنترل دمای بدنتان و ذخیره آب، چربی و ویتامین D کمک میکند. پوست دارای لایه‌های مختلفی می باشد اما دو لایه اصلی آن اپیدرم (لایه خارجی تر یا بالایی) و درم (لایه پایینی یا داخلی تر) هستند.
اپیدرم (epidermis) از سه نوع سلول ساخته شده است:
سلول‌های سنگفرشی: سلول‌های نازک و مسطحی که بخش بیشتر اپیدرم از آنها تشکیل شده است.
سلول‌های پایه ای (بازال): سلول‌های گردی هستند که زیر سلول‌های سنگفرشی قرار دارند.
ملانوسیت‌ها: سلول‌هایی که در قسمت زیرین اپیدرم قرار گرفته اند و تولید کننده ملانین یا رنگدانه می باشند که رنگ طبیعی پوست را شکل می‌دهد. زمانی‌که پوست در معرض نور خورشید قرار می‌گیرد، ملانوسیت‌ها رنگ‌دانه‌های بیشتری را تولید می کنند و این موضوع باعث برنزه یا تیره شدن پوست میشود. درم (dermis) شامل عروق خونی و لنفی، فولیکول‌های مو و غدد می‌باشد.
سوالات رایج درمورد سرطان پوست
رایج ترین عوامل خطرناکی که باعث بروز سرطان پوست میشوند به شرح زیر هستند:
قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش خورشید در هنگام آفتاب گرفتن به ویژه برای افرادی که پوست روشن، چشم‌های روشن (عسلی و آبی و سبز) یا موهای قرمز و بلوند دارند، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. این خطر در مناطق مرتفع و نزدیک به خط استوا افزایش می یابد، چون شدت تابش و قرار گرفتن در معرض نور خورشید بیشتر می شود. قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس یا مواد شیمیایی خطرناک مانند آرسِنیک هم می‌تواند عاملی برای به وجود آمدن سرطان پوست باشد. برخی از عفونت‌های مقاربتی مانند زگیل تناسلی هم منجر به سرطان‌های پوست میشوند.
نکته: افرادی که سابقا به نوعی از سرطان‌های پوست دچار بوده‌اند، به‌احتمال 20 درصد، دو سال بعد از ابتلا، به نوع دیگری از سرطان پوستی دچار خواهند شد. افراد مسن، بیشتر به سرطان پوست دچار میشوند.
آیا ابتلا به سرطان پوست مورثی می باشد؟
از آنجا که بیشتر سرطان‌های پوستی به خاطر قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش ایجاد میشوند، وراثت عامل اصلی دچار شدن به آنها نمی باشد . اما با توجه به اینکه ابتلا به این مشکل در افراد با رنگ‌دانه‌های پوستی و مویی کمرنگ بیشتر است، می‌توان نتیجه گرفت که سرطان پوست تا حدی ارثی هم می تواند باشد . به هر حال، رنگ مو و پوست ارثی است و می‌توان ارتباطی میان این موضوع و ابتلا به سرطان یافت . سندرم‌های پوستی بسیار نادری وجود دارند که احتمال ابتلا به سرطان‌های پوستی را افزایش می‌دهند.
علت سرطان پوست چیست؟
به‌جز مواردی نادر، بیشتر سرطان‌های پوستی ناشی از جهش‌های DNA است که به واسطه قرار گرفتن سطح پوست در اشعه فرابنفش تشکیل می شوند . به نظر می‌رسد، بیشتر سرطان‌ها از سوی سیستم ایمنی بدن کنترل میشوند و بیماری‌هایی خودایمنی هستند؛ یعنی سیستم ایمنی بدن، اجازه تولید سلول‌های بد خیمی را می‌دهد که موجب شکل‌گیری تومورها میشوند.
علائم سرطان های پوستی چیست؟
علائم و نشانه‌های سرطان سلول پایه‌ای به شرح زیر می باشد:
ظهور برآمدگی‌های نیمه شفاف و درخشان صورتی و قرمز
ایجاد زخم‌ها و برآمدگی‌های لبه داری که در قسمت مرکزی آنها ضخیم و پوسته‌پوسته شدن پوست نمایان است.
قرمز شدن تکه هایی از پوست که درد ندارند، اما پوسته پوسته میشوند یا به خارش می افتند.
ایجاد نواحی زرد، سفید یا مومی شکل روی پوست که مثل زخم هستند و شکل آنها مرز مشخصی ندارد.
علائم و نشانه‌های کارسینوم سلول سنگ فرشی به این شرح است:
ایجاد بخش‌ها و تکه‌هایی قرمز روی پوست که مرزبندی مشخصی ندارند و به آسانی دچار خون‌ریزی می شوند؛
وجود زخم‌های سر بازی که هفته‌ها روی بدن باقی می‌مانند؛
برجسته شدن سطح پوست به شکل گوشت اضافی که مرکز آن ضخیم است؛
ایجاد برآمدگی و گوشت اضافه‌ای شبیه زگیل.
سولار کراتوزیس هم ضایعات زبر و سختی می باشند که در اثر قرار گرفتن پوست سر، صورت و پشت دست‌ها در معرض اشعه ماورأبنفش ایجاد میشوند. اگر به این زخم‌ها رسیدگی نکنید، تا 10 درصد احتمال تبدیل شدن آنها به سرطان پوست وجود خواهد داشت.
وجود خال‌ها چه زمانی خطرناک و نشانه سرطان است؟
وجود خال‌ها روی صورت معمولا نگران کننده نیست و به ندرت سرطانی میشوند. خال سرطانی و خطرناک به ملانوما تبدیل میشود. بعضی خال‌ها موسوم به خال‌های دیسپلاستیک، یک مرحله قبل از وقوع سرطان به وجود می‌آیند. این خال‌ها کمی با خال‌های عادی فرق دارند و به نظر غیرعادی می‌رسند.
مثلا در شکل آنها تقارن وجود ندارد، مرزهای مشخصی ندارند، رنگشان تغییر میکند و قطرشان زیاد میشود. تغییرات دیگری هم در خال‌های ملانوما به وجود می‌آید. خال‌ها هیچ وقت به کارسینوم سلول سنگ فرشی یا سرطان‌های سلول پایه‌ای تبدیل نخواهند شد.
سرطان پوست معمولا در کدام نواحی بدن ایجاد میشود؟
سرطان پوست معمولا در قسمت‌هایی از پوست ظاهر میشود که طی سال‌ها بیشتر از بخش‌های دیگر بدن در معرض نور خورشید هستند. مثلا صورت، بینی، گوش‌ها، پشت گردن و پوست سر بیشتر در معرض نور خورشید قرار می گیرد . در نواحی دیگر بدن مانند پشت، سینه و به طور کلی قسمت‌هایی که در معرض نور خورشید نیستند، کمتر می‌توان شاهد بروز سرطان بود. اما به طور قطع امکان قضاوت درباره جای مشخص بروز سرطان در بدن وجود ندارد و احتمال وقوع سرطان پوست در هر بخش از بدن به قوت خود باقی است.
سرطان پوست، جایی فراتر از پوست را درگیر می کند, متخصص پوستی که خود او در گذشته تجربه پوسته پوسته شدن ناحیه اطراف شکم و در نهایت تبدیل آن به ملانومای متاستاز شده را داشته است، می گوید: افراد معمولا شایع ترین نوع سرطان پوست، یعنی کارسینوم سلول بازال را نادیده می گیرند زیرا تقریبا همیشه 100٪ قابل درمان با استفاده از روش های ساده و یا حتی یک کرم موضعی می باشد . مشکل دیگر این است که افرادی که فقط این نوع خطر سرطان پوست را داشته اند، احتمال ابتلا به سرطان های داخلی مانند ریه، پستان یا کولون را 53% درصد بالاتر از هم سن هایی که هرگز سرطان پوست نداشته اند، نشان می دهد.
نکات کلیدی برای جلوگیری از سرطان پوست
برای محافظت از پوست در برابر اشعه مضر فرابنفش و کاهش خطر ابتلا به سرطان پوست، نکات زیر را مورد توجه و اهمیت قرار دهید.
آنتی اکسیدان را اضافه کنید
در استفاده از محصولات پوستی برای اطمینان از اینکه یک نقطه را از دست ندهید و برای محافظت از پوستتان از استراتژی های مختلف استفاده کنید.به عنوان مثال، از سرم آنتی اکسیدان با ویتامین های C و E زیر کرم ضد آفتاب استفاده کنید . این سرم آنتی اکسیدان با خنثی کردن رادیکال های آزاد که در طول روز تولید می شوند، از پوستتان مراقبت خواهند کرد.
لب هایتان را فراموش نکنید
پوست نازک روی لب ، فاقد ملانین (ضدآفتاب طبیعی بدن) است، و آن را به خصوص برای سرطان پوست و علائم پیری آسیب پذیر می کند. با وجود داشتن ویژگی برجسته و آسیب پذیر، اغلب لب ها در برابر خورشید محافظت نمی شوند.
در واقع، یک مطالعه از بازدید کنندگان ساحل نشان داد که تنها 37 درصد از افرادی که از کرم های ضد آفتاب استفاده می کردند ، از لب ها نیز محافظت می کردند. بچه ها به خصوص بیشتر مستعد ابتلا به سرطان پوست می باشند (فارغ از هر جنسیتی که دارند.) توجه داشته باشید که لب پایینی 12 برابر بیشتر تحت تأثیر نور مضر آفتاب قرار می گیرد زیرا بیشتر در معرض آن قرار دارد.
جلوگیری از برخورد اشعه خورشید با پوست در روز های گرم و آفتابی
ساعت 10 صبح تا چهار بعد از ظهر، اوج شدت اشعه خورشید، به ویژه در تابستان می باشد . محققان توصیه می كنند كه افراد در این ساعات از روز تا حد امكان در معرض نور خورشید قرار نگیرند. در صورت حضور زیر آفتاب از کرم یا لوسیون ضد آفتاب که از پوست در برابر تشعشع در اشعه ماوراءبنفش مراقبت می کند ، استفاده شود. با این حال این کار در احتمال جلوگیری از بروز مالنوم تاثیری نمی گذارد .
در واقع هر فرد باید هر روز پیش از آنکه از منزل خارج شود از این كرمها، بر روی تمامی سطوحی از پوست كه در معرض تابش اشعه خورشید قرار می گیرد ،استفاده کند . میزان محافظت این كرمها با معیارSPF ( عامل حفاظت در برابر خورشید) سنجیده میشود که بصورت یک عدد ذکر می شود.
هر چقدر این عدد بیشتر باشد، آن کرم یا لوسیون سبب حفاظت بیشتر پوست می شود. حداقل SPF مناسب 15 است، اما توصیه بیشتر متخصصان پوست این است كه SPF باید بیشتر از 30 باشد. در نزدیکی آب، برف و شن باید بیشتر مراقب بود زیرا آنها اشعه های مضر خورشید را باز میتابانند.
اشعه فرابنفش خورشید، حتی در روزهای ابری نیز به سطح زمین می رسد. بنابراین توصیه می شود هر روز از کرم ضدآفتاب استفاده کرده و هر دو ساعت یکبار، آن را تجدید کنید. همچنین بعد از شنا و تعرق زیاد نیز، استفاده مجدد از کرم ضد آفتاب الزامی است. فراموش نکنید که روی پاها، گردن، گوش‌ها و پیشانی خود هم ضدآفتاب بزنید.
نکته:
- زمانی که در بیرون از خانه هستید، هر دو ساعت یک بار یا پس از شنا یا حتی بعد از عرق کردن ضدآفتاب خود را تجدید کنید.
- از تخت‌های برنزه (سولاریوم) استفاده نکنید. نور فرابنفش ساطع شده از این دستگاه‌ها می‌تواند باعث سرطان پوست و پیری زودرس پوست شود.
- اگر می‌خواهید برنزه شوید از محصولات مناسب این کار استفاده کنید اما در کنار آنها از کرم ضد آفتاب هم استفاده کنید.
عوامل پیشگیری شیمیایی
استفاده از داروها، ویتامین‌ها و دیگر عوامل شیمیایی برای کاهش خطر سرطان را، پیشگیری شیمیایی می گویند . عوامل پیشگیری‌کننده شیمیایی متعددی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند تا مشخص شود که آیا برای جلوگیری از سرطان پوست غیرملانومی کارایی دارند یا خیر. در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
بتاکاروتن
مطالعات صورت‌گرفته بر بتاکاروتن (به شکل قرص‌های مکمل) نشان نداده است که این ماده می‌تواند مانع از شکل‌گیری و بازگشت سرطان پوست غیرملانومی شود.
ایزوترتینوئین
مطالعات نشان داده‌اند که مصرف ایزوترتینوئین در دوزهای بالا از بروز سرطان‌های پوستی جدید در بیمارانی که اختلال ژنتیکی گزرودرما پیگمنتوزوم دارند (خشکی پوست همراه با رنگ‌دانه‌های قهوه‌ای و زخم روی پوست) پیشگیری میکند. با این حال، ثابت نشده است که این دارو از بازگشت مجدد سرطان‌های پوستی غیرملانومی در بیمارانی جلوگیری میکند که قبلا به این نوع از سرطان‌ها مبتلا بوده‌اند. درمان با ایزوترتینوئین ممکن است عوارض جانبی شدیدی در برداشته باشد.
سلکوکسیب
بررسی داروی سلکوکسیب بر بیماران مبتلا به کراتوز آکتینیک و کسانی که سابقه سرطان غیرملانومی دارند، نشان می‌دهد کسانی که سلکوکسیب مصرف کرده‌اند کمتر در معرض ابتلای مجدد به سرطان‌های غیرملانومی هستند. سلکوکسیب ممکن است روی رگ‌های خونی و قلب عوارض جانبی شدیدی داشته باشد.
نیکوتینامید (ویتامین ب۳)
مطالعات نشان داده‌اند که ویتامین ب۳ مانع از شکل‌گیری ضایعات جدید کراتوز آکتینیک در افرادی که پیش از شروع مصرف نیکوتینامید، چهار ضایعه یا کمتر داشته‌اند، می شود. برای دانستن اینکه آیا نیکوتینامید از شروع یا بازگشت سرطان‌های پوستی غیرملانومی جلوگیری می کند یا نه ، به مطالعات بیشتری نیاز است.
پیشگیری از سرطان پوست با تغذیه مناسب
فلفل: فلفل‌‌ها حاوی ترکیبات شیمیایی خاصی به نام کپسایسین هستند. طعم تند این مواد غذایی نیز مدیون همین ترکیبات شیمیایی می باشد . زمانی که این ترکیبات وارد سلول‌های سرطانی پوست میشوند شروع به از بین بردن آنها می‌کنند.
فیبرها: برای در امان ماندن از سرطان پوست سهم کمی به مواد غذایی چرب (چربی های ناسالم) بدهید و تا جایی که می‌‌توانید فیبرهای غذایی مصرف کنید. فیبرها باعث میشوند که روده‌ها با سرعت بیشتری از شر توکسین‌‌های سرطان‌زا پاک شوند.
گوجه فرنگی: گوجه فرنگی محافظ شما در برابر ابتلا به سرطان پوست است و تحقیقات نشان داده لیکوپن موجود در آن،آنتی‌اکسیدانی است که از شما در برابر اثرات مخرب UV محافظت میکند. البته به خاطر بسپارید که محصولات گوجه فرنگی از جمله رب و سس گوجه فرنگی بعلاوه کچاپ، سرطان‌زا می باشند.
چای سبز: نتایج پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد مصرف چای سبز به خصوص زمانی که به آن لیموترش اضافه کرده باشید از ابتلا به سرطان پوست پیشگیری میکند. افرادی که به طور مرتب چای سبز یا چای سیاه می‌نوشند یعنی روزانه حداقل دو فنجان، احتمال مبتلا شدن به سرطان در این افراد کاهش می یابد.
اگر سبک زندگی سالمی دارید، نگران نباشید، چرا که به احتمال قوی به سرطان مبتلا نخواهید شد . بیش از 70 درصد از دلایل سرطان، ریشه در سبک زندگی افراد دارد و اگر موارد مرتبط با آنها را رعایت کنید تا حد زیادی از سرطان دور خواهید بود. رژیم غذایی، ورزش و پرهیز از مصرف دخانیات از راهکارهای مشخص برای سالم زیستن و دچار بیماری نشدن می باشد.
از عوامل کلی و پراهمیت برای سالم زیستن:
از فیلتر تصفیه‌ی آب استفاده کنید.
کافئین مصرف کنید.
مصرف کلسیم را بیشتر کنید.
غلات را فراموش نکنید.
گوشت را مزه‌دار کنید.
زیاد آب بنوشید.
سبزیجات مصرف کنید.
ورزش کنید.
این‌قدر از تلفن همراه استفاده نکنید.
دور خشک شویی را خط بکشید.
به تراکم بافت پستان توجه کنید.
غذای سالم بخورید.
بیش از حد فولیک اسید مصرف نکنید.
مشروبات الکلی را کنار بگذارید.
سخن پایانی
چکاپ گرچه جلوی سرطان را نمی‌گیرد اما می‌تواند پزشکان را از علائم هشداردهنده‌ی پیش سرطانی (برای مثال وجود پولیپ در روده بزرگ یا یک خال مشکوک) خبردار کند . به همین دلیل پزشکان توصیه می‌کنند بعد از 20 سالگی، برای پیشگیری از سرطان هر چند وقت یکبار به پزشک مراجعه و آزمایشات لازم را انجام دهید.